Chăm sóc tích cực là gì? Các nghiên cứu khoa học về Chăm sóc tích cực

Định nghĩa chăm sóc tích cực

Chăm sóc tích cực (Intensive Care hoặc Critical Care) là một lĩnh vực y học chuyên biệt nhằm điều trị cho những bệnh nhân đang trong tình trạng nguy kịch, có nguy cơ tử vong cao nếu không được theo dõi và can thiệp y tế liên tục. Đây là tuyến điều trị cao nhất trong tháp chăm sóc y tế hiện đại, với mục tiêu duy trì sự sống và ổn định các chức năng sinh lý cơ bản của bệnh nhân.

Chăm sóc tích cực diễn ra tại các đơn vị hồi sức tích cực (ICU – Intensive Care Unit), được trang bị hệ thống máy móc tiên tiến như máy thở, hệ thống theo dõi huyết động, máy lọc máu liên tục, thiết bị đo oxy não, và các công cụ hỗ trợ đa cơ quan. Môi trường ICU duy trì tỷ lệ nhân viên y tế/bệnh nhân rất cao nhằm đảm bảo giám sát và can thiệp kịp thời khi có diễn tiến bất thường.

Theo Society of Critical Care Medicine, chăm sóc tích cực bao gồm: hỗ trợ các cơ quan sống (như hô hấp, tuần hoàn, thần kinh), quản lý biến chứng nội khoa phức tạp, can thiệp xâm lấn có kiểm soát, và phối hợp đa ngành trong điều trị.

Đối tượng cần chăm sóc tích cực

Bệnh nhân cần chăm sóc tích cực thường thuộc nhóm có nguy cơ tử vong cao, biến chứng đa cơ quan hoặc rối loạn sinh lý nghiêm trọng. Họ không còn đáp ứng hiệu quả với điều trị ở các khoa nội tổng quát, ngoại khoa thông thường hay phòng cấp cứu, mà cần đến mức độ theo dõi và can thiệp chuyên sâu hơn. Các biểu hiện phổ biến bao gồm suy hô hấp, tụt huyết áp kéo dài, rối loạn tri giác nặng, toan chuyển hóa nặng, hoặc suy thận cấp không hồi phục.

Những tình huống điển hình yêu cầu nhập ICU:

• Bệnh nhân cần đặt nội khí quản và thở máy
• Bệnh nhân bị sốc nhiễm trùng, sốc tim hoặc sốc mất máu
• Hôn mê do đột quỵ, chấn thương sọ não hoặc nhiễm độc
• Bệnh nhân sau đại phẫu hoặc ghép tạng
• Người bệnh có hội chứng suy đa cơ quan (MODS)

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, các ICU trên toàn thế giới tiếp nhận lượng lớn bệnh nhân suy hô hấp nặng, cần thở máy xâm nhập hoặc can thiệp oxy qua màng ngoài cơ thể (ECMO). Điều này cho thấy vai trò thiết yếu và giới hạn năng lực của ICU trong hệ thống y tế.

Chức năng và nhiệm vụ của đơn vị chăm sóc tích cực

ICU có chức năng chính là duy trì sự sống cho bệnh nhân bằng cách thay thế hoặc hỗ trợ các cơ quan bị suy yếu. Tại đây, các thông số sinh tồn như mạch, huyết áp, nhịp thở, bão hòa oxy, áp lực nội sọ, cân bằng điện giải và khí máu được theo dõi liên tục bằng thiết bị tự động kết nối trung tâm điều khiển. Đội ngũ y tế có mặt 24/7 để can thiệp ngay khi có diễn tiến lâm sàng xấu.

Các nhiệm vụ thường quy trong ICU bao gồm:

• Thiết lập đường truyền trung tâm, động mạch
• Quản lý máy thở và thiết bị hỗ trợ đa cơ quan
• Đánh giá tiên lượng và xác định ngưỡng can thiệp
• Phối hợp đa chuyên khoa: hồi sức, truyền nhiễm, ngoại khoa, thần kinh, thận nhân tạo
• Triển khai chăm sóc cuối đời nếu tiên lượng tử vong cao không thể đảo ngược

Dưới đây là bảng minh họa một số hệ thống thiết bị cốt lõi của ICU:

Thiết bị	Chức năng	Ví dụ sử dụng
Máy thở	Hỗ trợ hô hấp	Bệnh nhân ARDS, COPD nặng
Monitor đa thông số	Theo dõi sinh hiệu	Huyết áp, ECG, SpO2
CRRT	Lọc máu liên tục	Suy thận cấp, quá tải dịch
Bơm tiêm điện	Truyền thuốc chính xác	Adrenaline, insulin

Đặc điểm nhân sự và đào tạo chuyên sâu

Đội ngũ nhân sự ICU có cấu trúc liên ngành và chuyên môn hóa cao. Bác sĩ điều trị tại ICU là những người được đào tạo chuyên sâu trong các lĩnh vực như hồi sức cấp cứu, gây mê hồi sức, nội khoa hồi sức hoặc các chương trình sau đại học có chứng nhận chuyên khoa hồi sức (critical care fellowship).

Điều dưỡng ICU là lực lượng then chốt, đảm nhiệm phần lớn công việc chăm sóc và theo dõi bệnh nhân. Họ phải làm việc liên tục theo ca, thực hiện kỹ năng kỹ thuật chính xác như hút nội khí quản, theo dõi áp lực nội sọ, thay băng vết thương phức tạp, và phát hiện sớm dấu hiệu suy sụp sinh lý. Nhiều nước áp dụng chứng chỉ CCRN hoặc tương đương để chuẩn hóa năng lực chuyên môn điều dưỡng ICU.

Các vị trí khác trong nhóm chăm sóc ICU:

• Kỹ thuật viên hô hấp: quản lý máy thở, hiệu chỉnh thông số
• Dược sĩ lâm sàng: điều chỉnh liều thuốc theo dược động học ICU
• Chuyên gia dinh dưỡng: xây dựng kế hoạch dinh dưỡng qua đường ống hoặc tĩnh mạch
• Nhân viên vật lý trị liệu: hỗ trợ phục hồi vận động sớm

Mô hình “team-based care” được áp dụng rộng rãi trong các ICU hiện đại nhằm tối ưu hiệu suất lâm sàng và phối hợp liên ngành hiệu quả.

Các can thiệp y học phổ biến trong ICU

Các phương pháp điều trị tại đơn vị chăm sóc tích cực thường mang tính xâm lấn và yêu cầu trình độ chuyên môn cao. Mục tiêu là ổn định các cơ quan sống như hô hấp, tuần hoàn, thận, thần kinh trung ương và duy trì cân bằng nội môi.

Can thiệp phổ biến bao gồm:

• Thông khí cơ học: Sử dụng máy thở để duy trì chức năng hô hấp khi bệnh nhân mất khả năng tự thở hoặc có nguy cơ suy hô hấp cấp.
• Hồi sức dịch và thuốc vận mạch: Dùng để phục hồi thể tích tuần hoàn và duy trì huyết áp trong sốc.
• CRRT (Continuous Renal Replacement Therapy): Phương pháp lọc máu liên tục áp dụng cho bệnh nhân suy thận cấp hoặc quá tải dịch.
• Đặt catheter tĩnh mạch trung tâm: Để truyền thuốc vận mạch, dinh dưỡng tĩnh mạch toàn phần hoặc theo dõi áp lực tĩnh mạch trung tâm.
• Monitoring huyết động: Áp dụng các thiết bị hiện đại như PiCCO, Swan-Ganz để đánh giá chỉ số tim mạch nâng cao.

Một ví dụ về chỉ số sinh lý học quan trọng trong ICU là tỉ số PaO₂/FiO₂ dùng để đánh giá mức độ suy hô hấp:

$PaO_2 / FiO_2 \leq 300$ → xác định hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS).

Bảng dưới đây tổng hợp một số chỉ số theo dõi trong ICU:

Chỉ số	Giá trị bình thường	Ý nghĩa lâm sàng
MAP	≥ 65 mmHg	Áp lực tưới máu trung bình
SpO₂	95–100%	Bão hòa oxy ngoại vi
Lactate	< 2 mmol/L	Chỉ số tưới máu mô

Quản lý dinh dưỡng và hỗ trợ tâm lý

Dinh dưỡng trong ICU là một phần không thể tách rời khỏi chiến lược điều trị tổng thể. Suy dinh dưỡng làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, chậm lành vết thương và kéo dài thời gian nằm viện. Do đó, đánh giá và can thiệp dinh dưỡng sớm là tiêu chuẩn thực hành lâm sàng quốc tế.

Các phương thức phổ biến:

• Dinh dưỡng qua ống tiêu hóa: Áp dụng khi đường ruột vẫn hoạt động, giúp bảo tồn hàng rào niêm mạc và miễn dịch tại chỗ.
• Dinh dưỡng tĩnh mạch toàn phần: Dành cho bệnh nhân không dung nạp dinh dưỡng đường ruột hoặc có chống chỉ định như tắc ruột, viêm tụy cấp nặng.

Việc lựa chọn công thức dinh dưỡng cần cá thể hóa, dựa trên tình trạng chuyển hóa, mức tiêu hao năng lượng và khả năng hấp thu của từng bệnh nhân.

Song song với điều trị thể chất, chăm sóc tinh thần cho bệnh nhân và gia đình có vai trò ngày càng lớn. ICU là môi trường gây stress cao với các yếu tố như cô lập, tiếng ồn, bất động kéo dài và mất kiểm soát. Nhiều bệnh nhân sau xuất viện trải qua hội chứng ICU (Post-ICU Syndrome), bao gồm rối loạn lo âu, trầm cảm và suy giảm nhận thức.

Can thiệp tâm lý tích cực bao gồm:

• Giảm sử dụng thuốc an thần quá mức
• Khuyến khích thức tỉnh sớm và phục hồi nhận thức
• Cho phép gia đình tham gia chăm sóc (open visitation)
• Hỗ trợ bởi nhà tâm lý lâm sàng hoặc nhân viên xã hội

Thách thức trong chăm sóc tích cực

Chăm sóc tích cực là lĩnh vực đòi hỏi cao về chi phí, nhân lực và cơ sở vật chất. Các thách thức nổi bật gồm:

• Thiếu hụt điều dưỡng chuyên khoa: Tỷ lệ điều dưỡng ICU trên bệnh nhân thường không đạt chuẩn quốc tế, ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc và an toàn người bệnh.
• Nhiễm khuẩn bệnh viện và kháng kháng sinh: ICU là nơi có tỷ lệ nhiễm khuẩn cao nhất do quy trình xâm lấn và sử dụng kháng sinh phổ rộng.
• Gánh nặng đạo đức: Quyết định về giới hạn điều trị, rút máy thở hoặc chăm sóc cuối đời đặt ra nhiều câu hỏi nhân văn và pháp lý.
• Chi phí điều trị: Một ngày nằm ICU có thể tiêu tốn hàng nghìn USD, vượt quá khả năng chi trả của nhiều bệnh nhân nếu không có hệ thống bảo hiểm y tế mạnh.

Đại dịch COVID-19 là phép thử căng thẳng đối với toàn bộ hệ thống ICU toàn cầu. Nhiều quốc gia rơi vào tình trạng thiếu giường ICU, thiếu máy thở, và kiệt sức nhân viên y tế, dẫn đến tăng tỉ lệ tử vong và rối loạn lâu dài.

Ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong ICU

Sự phát triển của công nghệ số và AI đang thay đổi cách vận hành của ICU hiện đại. Hệ thống giám sát thông minh có thể phân tích dữ liệu sinh lý theo thời gian thực để phát hiện bất thường trước khi có triệu chứng lâm sàng rõ rệt.

Các công nghệ nổi bật:

• Hệ thống eICU: Cho phép điều hành ICU từ xa thông qua camera, trung tâm dữ liệu và AI (xem Philips eICU).
• AI phân tích chỉ số sinh tồn: Dự báo nguy cơ sốc, ngừng tim hoặc suy thận sớm hơn các phương pháp truyền thống.
• Robot hỗ trợ chăm sóc: Vận chuyển thiết bị, phân phối thuốc hoặc khử khuẩn khu vực ICU.

Các công nghệ này không thay thế con người, nhưng giúp giảm tải cho nhân viên y tế, cải thiện khả năng ra quyết định lâm sàng và tăng độ an toàn cho bệnh nhân.

Xu hướng phát triển và chăm sóc tích cực toàn cầu

Nhu cầu chăm sóc tích cực đang gia tăng trên toàn cầu do già hóa dân số, tỷ lệ bệnh lý mạn tính tăng và các mối đe dọa sức khỏe mới như đại dịch, thiên tai, tai nạn quy mô lớn. Tuy nhiên, năng lực ICU hiện phân bố rất không đồng đều giữa các quốc gia.

Số giường ICU trên 100,000 dân ở các nước có thu nhập thấp thường dưới 1, trong khi ở Đức là hơn 30 (theo WHO). Sự chênh lệch này đặt ra câu hỏi lớn về công bằng y tế và khả năng ứng phó khẩn cấp toàn cầu.

Các sáng kiến hợp tác quốc tế đang được triển khai như mạng lưới Critical Care Asia, cung cấp nền tảng chia sẻ dữ liệu, đào tạo nhân sự và tiêu chuẩn lâm sàng phù hợp với bối cảnh tài nguyên hạn chế.

Song song, nhiều quốc gia đang mở rộng chương trình đào tạo hồi sức chuyên sâu, đầu tư máy móc hiện đại và xây dựng các đơn vị ICU linh hoạt có thể chuyển đổi nhanh trong thảm họa.

Tài liệu tham khảo

1. Society of Critical Care Medicine. (n.d.). https://www.sccm.org
2. American Association of Critical-Care Nurses (AACN). (n.d.). https://www.criticalcarenurses.org
3. World Health Organization. (2023). Critical care infrastructure and capacity. https://www.who.int
4. UK National Health Service. (n.d.). Critical care overview. https://www.nhs.uk/conditions/intensive-care/
5. Philips Healthcare. (2019). Expanding AI-powered tele-ICU capabilities. https://www.philips.com
6. Critical Care Asia. (n.d.). https://www.critcareasia.com